تصویرگری
هنر تهیه تصویر برای روشنتر و جذابتر کردن مفاهیم نوشته های ادبی، علمی، آموزشی و هنری است. هنر تصویرگری اگرچه زاییده ی هنر نقاشی است، اما به سبب وابستگی به متن نوشته از هنر نقاشی متمایز می شود. تصویرگر کم و بیش خود را ملزم به توصیف موضوعی مشخص می داند، حال آن که هنرمند نقاش چنین محدودیتی در بیان ندارد. با وجود این، تصویرگر نیز مانند هنرمند نقاش می تواند سبک و اسلوب خاص خود را دارا باشد. غالباً تصویرگران داستان یا شعر، با آزادی بیشتر کار می کنند و تصاویری خلق می کنند که تخیل خواننده را بر می انگیزد. در کتاب های علمی تصویرگر محدود و تابع نگرش علمی است. تصویرگر می تواند از همه روش ها و فنون طراحی، نقاشی، چاپ، کلاژ (چسباندن قطعه های مختلف در کنار هم) و مانند آنها بهره جوید و به روشی ساده و با استفاده از ابزارهای ابتدایی یا با پیشرفته ترین دستگاه های کامپیوتری تصویرسازی کند. امروزه تصویرگری یکی از شاخه های هنر گرافیک شمرده می شود.
تاریخچه
قدیمی ترین کتاب مصور، طوماری مصری است که از کاغذ پاپیروس ساخته شده است. در این کتاب تصویر انسان ها در فاصله ی نوشته ها و به صورت نیم رخ و در ردیف کنار هم دیده می شود. بعدها یونانی ها و رومی ها نیز مضمون نمایشنامه، شعر، داستان و کتاب های علمی مانند ستاره شناسی را روی پاپیروس مصور می کردند. شیوه ی تصویرگری طومارهای یونانی، شکل کامل تر تصویرگری طومارهای مصری بود.
در قرون وسطی بیشتر کتاب های مذهبی مصور می شدند. در تصویرسازی این کتاب ها از هنرهای تذهیب، تشعیر، و گاه مینیاتور استفاده می شد. در تصویر این کتاب ها رنگ های گوناگون، طلا و نقره به کار می رفت. تصویرگری کتاب مقدس به کسانی که سواد خواندن نداشتند، کمک می کرد تا آموزه های این کتاب را بهتر درک کنند. این شیوه ی تصویرگری تا قرن پانزدهم میلادی یعنی تا اختراع دستگاه چاپ ادامه داشت.
در اواخر قرن شانزدهم میلادی و اویل قرن هفدهم میلادی تصویرگری با روش های حکاکی و کنده کاری در چاپ، رواج یافت. در میان هنرمندان آن زمان که کار تصویرگری کتاب می کردند از هانس هُلباین (1543 – 1498 م) می توان نام برد که چندی با ناشران شهر بال در سویس همکاری می کرد. در اواخر قرن هجدهم میلادی و اوایل قرن نوزدهم میلادی ویلیام بلیک (1827 - 1757) شاعر انگلیسی، شعرهای خود را مصور می کرد. در قرن نوزدهم میلادی هنر تصویرگری به ویژه در تصویر کتاب های شعر و داستان به اوج رسید. بسیاری از نقاشان بزرگ به تصویرگری روی آوردند. مثلا اوژن دلا کروا (1863 – 1798 م) نقاش فرانسوی کتاب فاوست اثر گوته را مصور کرد. در اواخر قرن هجدهم میلادی و اوایل قرن نوزدهم میلادی آغاز شد، امروزه تصویر، کتاب های کودکان را مفهومتر و جذابتر ساخته است. تصویرگر در کتاب های داستانی کودکان و نوجوانان می تواند از تمام خلاقیت خود بهره بگیرد و صحنه های داستان را به گونه ای با خط و رنگ و شکل های گوناگون بیافریند تا خواننده را به عمق ماجراها ببرد. تصویرگر در آفرینش این گونه تصویرها از آزادی بیشتری بهره می برد. به دلیل اهمیت نقش تصویرگری در کتاب های کودکان هرسال دو سالانه ها (بی ینالها) و نمایشگاه های بزرگ در این رشته در ایران و جهان برگزار می شود. مانند نمایشگاه بولونیا در ایتالیا، دو سالانه ی براتیسلاوا در کشور اسلواکی، دو سالانه لایپزیک در کشور آلمان و دوسالانه نوما در ژاپن.
تاریخچه تصویرگری در ایران
در ایران سابقه ی هنر تصویرگری (آرایش کتاب) به دوره ی ساسانیان می رسد. مانویان نیز در این رشته بسیار هنرمند بوده اند. کتاب ارژنگ مانی یکی از کهنترین کتاب های مصور آن دوره است که از بین رفته است.
پیدایش و رواج دین اسلام در نیمه اول قرن هفتم میلادی بر تصویرگری در ایران تأثیر گذاشت. منع تصویرگری چهره ی انسان در اسلام، سبب شد که هنرهای تصویری بیشتر به شکل تذهیب در صفحه های قرآن به کار گرفته شوند، در این دوره گرایش به ترجمه و نگارش کتاب های عملی مانند اختر شناسی، پزشکی و تاریخی، تصویرگری را ضروری کرد و تصویرهای انسان، حیوان و گیاه به کتاب ها راه یافتند.
تصویرگری در ایران پیوندی عمیق با ادبیات فارسی داشت. قرن های هشتم تا یازدهم هجری قمری اوج هنر تصویرگری در ایران بود. ویژگی های این دوره سبب شد که تصویرگران، آثار ارزنده ای چون شاهنامه بایسنقری و شاهنامه طهماسبی را پدید آورند. کمال الدین بهزاد از برجسته ترین هنرمندان این دوره چند کتاب برجسته ی ادب فارسی را مصور کرد. در این دوره پس از آن که خوشنویس، متن کتاب را با خط خوش بازنویسی می کرد، آن را در اختیار نقاش (تصویرگر) می گذاشت تا با انتخاب خود بخش هایی از متن را مصور کند. نمونه های برجسته ی این هنر را می توان در نسخه هایی از شاهنامه ی فردوسی، خمسه نظامی، هفت اورنگ جامی، گلستان و بوستان سعدی و دیوان حافظ دید.
ورود صنعت چاپ به ایران، انتشار روزنامه ها و کتاب های گوناگون و نیاز به انواع دیگر اطلاع رسانی، شیوه های تصویرگری را در ایران تغییر داد.
از تصویرگران نامدار دوره ی قاجار می توان از ابوالحسن غفاری (صنیع الملک)، ابوتراب غفاری و مصورالملک نام برد که تصویرهایی برای برای روزنامه ها پدید آورند. آخرین نسخه ی خطی که در ایران مصور شده کتاب هزار و یک شب است که صنیع الملک و شاگردانش آن را مصور کرده اند. از پیشگامان تصویرگری کتاب های کودکان می توان از لیلی تقی پور، پرویز کلانتری، مرتضی ممیز، نورالدین زرین کلک، علی اکبر صادقی و فرشید مثقالی نام برد.
اکنون هنر تصویرگری کتاب در ایران همسو و همتراز با بسیاری کشورهای جهان حرکت می کند. تصویرگران ایرانی نه تنها در نمایشگاه ها و دوسالانه های داخلی بلکه در نمایشگاه های بین المللی نیز شرکت می کنند.
منبع: آذرخش اعتماد زاده، فرهنگ نامه کودکان و نوجوانان ، تهران، شورای کتاب کودک، 1387، صفحه253 تا 256.
